XII Pandito Chambo Lama Daszi Dorżo Itigełow w ostatnią medytację wszedł w 1927 roku. Wkrótce potem został pochowany. Ekshumowane we wrześniu 2002 roku ciało byłego zwierzchnika wschodniosyberyjskich buddystów zachowało się w znakomitym stanie. Kolejne komisje lekarskie i naukowe nie potrafiły wyjaśnić tego zjawiska. Wieść o niezwykłym wydarzeniu rozniosła się daleko poza granicami Rosji. Wreszcie XIV Dalajlama oświadczył, że nie ma w tym niczego nadprzyrodzonego, bo zaawansowani jogini potrafią zachowywać ciało w stanie medytacyjnego czuwania nawet długo po medycznym stwierdzeniu śmierci.

Kult wiecznotrwałego ciała stał się faktem. Itigełow przyciąga tłumy. Umieszczony nieopodal kolorowych straganów zawalonych dewocjonaliami i pamiątkami staje się coraz pojemniejszym symbolem. Do buriackiego klasztoru w Górnej Iwołdze przybywają nie tylko zwykli śmiertelnicy, ale także najbardziej wpływowi ludzie światowej polityki. Buddyjska Tradycyjna Sangha Rosji w ciągu zaledwie dekady skroiła wielowątkową opowieść o nieśmiertelnym joginie, organicznej wspólnocie i jej miejscu w świecie. O rosyjsko-mongolskim postsowieckim pograniczu utkanym ze skrawków kultur Europy Wschodniej, Wielkiego Stepu i himalajskich płaskowyżów. I państwie rozciągającym się od Bałtyku po Pacyfik.

Buriackie zapiski Alberta Jawłowskiego odsłaniają blaski i cienie terenowej pracy antropologa. Przypominają, że trzeba się sporo nałazić – również bez celu, odbyć mnóstwo rozmów, wiele zjeść i wypić w gościnie, a nawet popaść we frustrację, aby w końcu zrozumieć świat. Dzięki autorowi zrozumiałem, dlaczego buddyzm cieszył się opieką imperium rosyjskiego, a dziś najwyższych władz Rosji. Wędrówka po pograniczu światów pozwala również zrozumieć uniwersalne prawo: każda hierarchia religijna chętnie wchodzi w związki ze świeckimi rządami, co zawsze przynosi podobne skutki.

Max Cegielski

"Milczący lama" to szczególna pozycja – cenna nie tylko dla czytelników chcących poznać tajniki tego wyjątkowego regionu, ale także twórców, którzy chcą poznać tajniki warsztatu reportażysty. Nieszablonowe podejście do tego formatu pozwala czytelnikowi na coś zdecydowanie więcej, niż tylko przeniknięcie do wewnętrznego świata Buriacji – Jawłowski umożliwia mu czerpanie ze szczególnej, metafizycznej płaszczyzny tego regionu, którą tak trudno oddać słowami.

29 listopada 2016Paweł Łaniewski, postprodukcje.pl